Zburzenie Jerozolimy – nastąpiło w roku 70, czy 69?
Zburzenie Jerozolimy – nastąpiło w roku 70, czy 69?
Prawie wszyscy interesujący się naukami Świadków Jehowy wiedzą, że oni dla swych potrzeb chronologicznych zmienili datę zburzenia Jerozolimy, z roku 587 na 607 przed Chr. Mało kto jednak zdaje sobie sprawę z tego, że Towarzystwo Strażnica za życia prezesa C. T. Russella zmieniło inną datę kolejnego zniszczenia tego miasta, z roku 70 na 69. Wynikało to też z potrzeb chronologicznych. Po śmierci Russella nie przywoływano już roku 69. Opisujemy szczegółowo to zagadnienie.
Na początku informujemy, że artykuł nasz składa się z następujących rozdziałów:
Wprowadzenie do tematu zburzenia Jerozolimy
Zmieniane lata 29 i 30, 1874 i 1875 oraz 1914 i 1915
Rok 70 zastąpiony przez 69
Zmiana chronologii o „jeden rok”
Wprowadzenie do tematu zburzenia Jerozolimy
Towarzystwo Strażnica, istniejące od roku 1881, znane jest z dopasowywania dat różnych wydarzeń w sposób odpowiadający jego założeniom doktrynalnym i chronologicznym.
Prawie każdy, kto interesuje się tą tematyką, zetknął się z nauczaniem Świadków Jehowy, według którego pierwsze zburzenie Jerozolimy miało miejsce w 607 roku przed Chr. Tymczasem dane historyczne wskazują na rok 587 przed Chr.
Przypomnijmy, że Towarzystwo Strażnica do roku 1943 (w języku polskim do 1946 r.) nauczało, że owo zburzenie miało miejsce w roku 606 przed Chr., a nie w 607:
„Ówcześni Badacze Pisma Świętego opatrznościowo nie zdawali sobie sprawy, że między okresem »P. Chr.« (przed Chrystusem, czyli przed naszą erą) a »R. P.« (roku Pańskiego, czyli naszej ery) nie było roku zerowego. Kiedy w wyniku późniejszych badań zaszła konieczność przesunięcia początku »Czasów Pogan« z roku 606 na 607 p.n.e., wyeliminowano również rok zerowy i zapowiedź dotycząca roku 1914 dalej była trafna (Zobacz książkę »Prawda was wyswobodzi«, wydaną przez Towarzystwo Strażnica w roku 1943 [wydanie polskie – rok 1946, strony 223 i 224])” (Wspaniały finał Objawienia bliski! 1993 s. 105).
R. Franz (1922-2010), były członek Ciała Kierowniczego Świadków Jehowy (1971-1980), tak wspomina zamianę roku 606 na 607:
„Dopiero po śmierci Rutherforda, w 1942 roku, wprowadzono zmianę dotyczącą 606 roku p.n.e. jako punktu wyjściowego przy obliczeniu 2520 lat. Dziwne to, ale do faktu, iż 2520 lat – licząc od roku 606 p.n.e. – kończy się w roku 1915, a nie w 1914, nie przyznawano się ani nie ustosunkowywano się przez ponad 60 lat. Następnie po cichu początkowy punkt cofnięto o jeden rok, a więc do roku 607 p.n.e. po to, aby utrzymać rok 1914 jako zakończenie 2520 lat. Nie odkryto żadnego dowodu historycznego, który wskazywałby, że zniszczenie Jerozolimy wydarzyło się o rok wcześniej, niż dotychczas wierzono. To cofnięcie daty o rok – łatwo to zrobić na papierze – podyktowane było pragnieniem organizacji, aby zachować rok 1914 jako datę, na którą wskazywano przez wiele lat, czego nie robiono w przypadku roku 1915” (Kryzys sumienia R. Franz, 2006 s. 278-279).
Zmiany tej dokonano, mimo że wcześniej Towarzystwo Strażnica składało takie oto zapewnienie dotyczące roku 606:
„Datę obalenia Sedekjasza zarówno Pismo Św. jak i historja ustala na rok 606 przed Chr.” (Rząd 1928 s. 182).
„Data obalenia Sedekjasza jest stanowczo ustalona przez Pismo Św. i także przez historję świecką na rok 606 przed Chr.”
(Strażnica 15.09 1933 s. 287 [ang. 15.04 1933 s. 124]).
Patrz też ang. Strażnica 15.02 1935 s. 60 (
The date of the overthrow of King Zedekiah is positively fixed by the Scriptures and also by profane history as 606 B.C.
).
Interesujące jest to, że C. T. Russell (1852-1916), prezes Towarzystwa Strażnica, pomimo twierdzenia, iż jego chronologii nie można zmienić nawet o jeden rok, sam w kluczowym roku 1914 nie był już całkowicie pewien poprawności wyznaczenia roku 606:
„Stwierdziliśmy również, że, jak wynika z Biblii, datą, kiedy królestwo zostało zabrane od ostatniego króla z rodu Dawida, króla Sedekiasza, był rok 606 p.n.e. (Nie mówimy, że nie był to rok 605, ani 607, ale, na ile dokładnie umiemy to określić, był to rok 606 p.n.e.)” (ang. Strażnica 01.11 1914 s. 5564 [reprint]). Patrz ten sam tekst Strażnica Nr 11, 1915 s. 2.
Te zagadnienia opisaliśmy szczegółowo w kilku artykułach. Oto najważniejsze z nich:
Kiedy Towarzystwo Strażnica naprawdę wprowadziło rok 607 przed Chr.? (cz. 1-2);
„Czasy pogan”, czyli „czasy wyznaczone narodom” – czy skończyły się w roku 1934? (cz. 1-2);
Koniec „czasów pogan” i „koniec świata” – co wyznaczały i oznaczają dla Świadków Jehowy?
Czasy Pogan – czy zmieniane przez Towarzystwo Strażnica?;
W niniejszym artykule analizujemy decyzję Towarzystwa Strażnica dotyczącą zmiany daty zburzenia Jerozolimy – z powszechnie przyjmowanego roku 70 po Chr. na rok 69 po Chr. Tego rodzaju rewizja chronologii, choć z pozoru marginalna, budzi istotne wątpliwości zarówno z historycznego, jak i metodologicznego punktu widzenia. Zmiana ta, choć trudna do uwierzenia, została faktycznie wprowadzona, co rodzi pytania o rzetelność interpretacyjną oraz motywy stojące za tak kontrowersyjną korektą.
Rok 70, podobnie jak 587 przed Chr., jest powszechnie uznawany przez historyków za datę zburzenia Jerozolimy. Obecnie także Świadkowie Jehowy uznają tę pierwszą datę.
Oto ich kilka tekstów o roku 70 z ostatnich 35 lat:
„Żydowski historyk Józef Flawiusz napisał, że w 70 roku n.e. rzymskim wojskom udało się opanować przylegającą do murów Jerozolimy twierdzę Antonia, ponieważ pilnujący jej strażnicy spali! Stamtąd Rzymianie zaatakowali świątynię i ją podpalili. Była to kulminacja największego ucisku, jaki kiedykolwiek dotknął Jerozolimę i naród żydowski” (Strażnica lipiec 2016 s. 15).
„Jak donosi Euzebiusz z Cezarei, przed zagładą Jerozolimy w roku 70 n.e. do jednego z miast Dekapolu, Pelli w górzystym Gileadzie, uciekli chrześcijanie z Judei, dając w ten sposób posłuch proroczemu ostrzeżeniu Jezusa (Łukasza 21:20, 21; Historia kościelna, III, 5, 3)” (Strażnica Nr 3, 2004 s. 31).
„Zarówno upadek Babilonu (539 rok p.n.e.), jak i zburzenie drugiej świątyni (70 rok n.e.) to znane daty historyczne” (Strażnica Nr 14, 1994 s. 29).
„W Rzymie do dziś stoi łuk triumfalny z I wieku naszej ery, zwany Łukiem Tytusa. Przedstawiono na nim ludzi niosących przedmioty zabrane ze świątyni jeruzalemskiej po zburzeniu tego miasta w roku 70 n.e. Zburzenie to jest faktem historycznym. Równie historyczny jest fakt, że kilkadziesiąt lat wcześniej Jezus Chrystus przepowiedział to zburzenie i wskazał, jak można uniknąć zagłady” (Jak znaleźć prawdziwy pokój i bezpieczeństwo? 1988 s. 87-88).
Wspomnijmy, że Wikipedia w haśle Oblężenie Jerozolimy (70) ani słowem nie mówi o zburzeniu jej w roku 69:
https://pl.wikipedia.org/wiki/Obl%C4%99%C5%BCenie_Jerozolimy_(70)
Zanim zmieniono datę z roku 70 na 69, trzeba było najpierw przesunąć początek działalności Jezusa z roku 30 na 29. To sprawiło, że obliczenia Russella przestały się zgadzać – 29 + 40 lat „żniwa” dawało rok 69, a nie 70 lub dawały okres trwający 41 lat, a nie 40 (29-70). Poprzednie wyliczenie rok 30 plus 40 lat wskazywały na rok 70. Dlatego Russell musiał później przyjąć rok 69, choć nie pasowało to do historii. Nie zrobił tego od razu. Kto i kiedy go do tego przekonał – wyjaśniamy poniżej.
Zmieniane lata 29 i 30, 1874 i 1875 oraz 1914 i 1915
Zmiany roku 29 na 30, 1874 na 1875 oraz 1914 na 1915 poprzedzały zmianę historycznego roku 70 na 69.
Przez całe lata Russell nauczał, że Jerozolima została zburzona w roku 70. Data ta przydawała mu się do różnych jego wyliczeń i porównań.
Na przykład objawienie się Jezusa przy chrzcie w roku 30, a następnie 40 lat okresu „żniwa”, prowadzą do roku 70 – czasu zburzenia Jerozolimy i upadku systemu religijnego Izraela (patrz ang. Strażnica czerwiec 1880 s. 107 [reprint]).
Podobnie objawienie się Jezusa w niewidzialnej paruzji miało nastąpić w 1874 roku, a po dodaniu 40-letniego okresu „żniwa” wskazywano na rok 1914 jako moment zniszczenia obecnego porządku świata, w tym również chrześcijaństwa. Oto teksty Russella:
„Praca żniwiarska była wykonywana przez osobiste kazania Jezusa, a także przez jego uczniów, jak oświadczył Jan. »Jego« wiejadło jest w jego ręku i dokładnie oczyści (...) swoją pszenicę do spichlerza [wieku ewangelii], ale plewy spali ogniem nieugaszonym« [Mt 3:12] ogień ucisku i narodowej zagłady dla cielesnego Izraela, kończący się zburzeniem Jerozolimy – 70 roku n.e.” (ang. Strażnica styczeń 1881 s. 175 [reprint]).
„Widzimy również, że żniwa żydowskiego i ewangelicznego wieku są nie tylko równoległe w punkcie początku, ale także w długości trwania; ich żniwa trwają łącznie 40 lat od czasu namaszczenia przez Jezusa [na początku ich żniw, 30 rok n.e.] do zniszczenia Jerozolimy, 70 rok n.e. Tak więc nasze, zaczynające się w 1874 roku, kończą się wraz z końcem »dnia gniewu« i końcem »czasów pogan«, 1914 roku – podobny i równoległy okres 40 lat” (ang. Strażnica styczeń 1881 s. 175 [reprint]).
„»ŻNIWO« przy końcu Wieku Żydowskiego było czterdziestoletnim okresem i trwało od początku misji Jezusa, gdy został pomazany przez Boga duchem (Dzieje Ap. 10:38) i rozpoczął swą służbę (rok 30 n.e.), do zburzenia Jerozolimy (rok 70 n.e.), którym żniwo żydowskie się skończyło i od którego rozpoczął się Wiek Ewangelii” (Pokarm dla myślących chrześcijan 2010 s. 105, Wydawnictwo „Straż” [ang. 1881 s. 107]).
Oto inna wersja opisu autorstwa Russella dotycząca lat 30-70, ale z okresem 1875-1915, a nie 1874-1914:
„Niemniej jednak musimy pamiętać, że czterdziestoletni dzień gniewu nad narodem żydowskim, który rozpoczął się wraz z posługą naszego Pana w roku 30 n.e., a zakończył zburzeniem Jerozolimy w roku 70 n.e., był wzorem lub typem obecnego dnia gniewu nad nominalnym »chrześcijaństwem«, który rozpoczął się w roku 1875 n.e. i zakończy się na początku roku 1915 n.e.” (ang. Strażnica 1/15 listopad 1893 s. 1593 [reprint]).
Oczywiście, Russell czasami wspominał o roku 29, a nie 30, jako roku, w którym Jezus rozpoczął swoją działalność. To wskazywało na pierwsze nieścisłości związane z okresem 40 lat, co budziło wątpliwości wśród jego współwyznawców. Zresztą, okres od 1874 do 1914 również wydłużył się w czasie do roku 1915, co dawało 41 lat, a nie 40.
Oto przykładowy tekst o roku 29 i okresie 41 lat (29-70), choć Russell zapewniał, że to 40 lat:
„Żniwa przy końcu Żydowskiego wieku, były okresem czterdziestu lat i trwały od początku wystąpienia Jezusa z Ewangelią, kiedy został namaszczony od Boga Duchem Św. (Dzieje Ap. 10:37, 38). R. P. 29 aż do zburzenia Jerozolimy, R. P. 70” (Boski Plan Wieków 1914 s. 278 [ang. 1886 s. 223]).
Wydaje się, że rok 29 pojawił się w Strażnicy po raz pierwszy w roku 1883 (patrz ang. Strażnica grudzień 1883 s. 562 [reprint]). Natomiast rok 30 już w latach 1880-1881 (ang. Strażnica sierpień 1880 s. 127 [reprint]; ang. Strażnica styczeń 1881 s. 175 [reprint]; ang. Pokarm dla myślących chrześcijan 1881 s. 107).
Rok 30 został zamieniony na 29. Porównujemy ten sam angielski tom Russella, edycje z lat 1891 (dwie) i 1898 (w polskim wydaniu z 1919 roku jest mowa o roku 29):
Our Lord's resurrection occurred three and a half years after his advent as the Messiah, in A. D. 30; and the resurrection of his body, the Church, we have seen, was due in the year 1878, three and a half years after his second advent, in October 1874. (ang. Przyjdź Królestwo Twoje 1891 [bez podanego nakładu] s. 299).
Our Lord's resurrection occurred three and a half years after his advent as the Messiah, in A. D. 29; and the resurrection of his body, the Church, we have seen, was due in the year 1878, three and a half years after his second advent, in October 1874 (ang. Przyjdź Królestwo Twoje 1891 [nakład 90 000 egz.], 1898 [nakład 120 000 egz.], 1914 s. 305).
„Zmartwychwstanie naszego Pana nastąpiło w trzy i pół roku po Jego przyjściu jako Mesyasza w R. P. 29, zaś zmartwychwstanie Jego ciała, Kościoła, nastąpiło, jak to juz wywnioskowaliśmy, w roku 1878, czyli w trzy i pół roku po Jego wtórem przyjściu, w październiku 1874 roku” (Przyjdź Królestwo Twoje 1919 s. 345-346).
Zauważmy, jak łatwo przyszło Russellowi zmienić rok 30 na 29. Jednak rok 70 nie został od razu zmieniony na 69. Czy było to wynikiem przeoczenia? A może istniały inne, znane tylko jemu powody?
Rok 70 zastąpiony przez 69
Zagadnienie zmiany roku 70 na 69 omawiamy w trzech podrozdziałach, ponieważ jest to temat dość rozległy i złożony. Warto również zauważyć, że rok 70 pojawił się po raz pierwszy w Strażnicy w 1880 roku (por. ang. Strażnica czerwiec 1880 s. 107 [reprint]).
Zastąpienie roku 70 rokiem 69 według opisu P. S. L. Johnsona
P. S. L. Johnson (1873-1950), zaufany pielgrzym Russella, a później założyciel jednego z odłamów badaczy Pisma Świętego, tak zwanych epifanistów, twierdził, że to on podpowiedział pastorowi zmianę roku 70 na 69.
Możliwe, że ta zmiana wynikała z przejścia z roku 30 na 29, jednak nie wykluczamy także innych kalkulacji przeprowadzanych przez Johnsona i Russella.
Pastor zaakceptował tę ‘korektę’, ale nie zrobił w pełni tego, czego oczekiwał Johnson. To znaczy, nie zmienił daty we wszystkich tomach ani we wszystkich miejscach, gdzie pojawiał się rok 70.
Oto jak o sobie napisał Johnson (jako „piąty brat”) w swoim czasopiśmie epifanicznym, relacjonując ‘narzucenie’ Russellowi zmiany roku 70 na 69:
„Ten piąty brat, począwszy jesienią r. 1903, wywiódł kilka paraleli. Pierwsza z nich była w formie poprawki i dodatku. Wydania II-go Tomu przed 1914 [ang. przed1904] rokiem podawały 70 r. P. jako koniec żęcia Żydowskiego; ale ponieważ to uczyniłoby żęcie Żydowskie 41 lat długie (70 – 29 = 41) więc ta rzecz była sprostowana datowaniem jego końca 69 r. P. Chociaż wszystkie liczby odnoszące się do tego nie były poprawione w Tomie II, to paragraf 3 był dodany na str. 274 Tomu II, czyniąc tę poprawkę. Ta poprawka doprowadziła do naznaczenia paź., r. 1914, jako paralela 69 r. P., jako koniec żęcia, gdy zaś poprzednio br. Russell na podstawie wymiary papierowej w Piramidzie, był przekonania, że Kościół opuści ziemię w r. 1910. Jednak jasne odróżnienie pomiędzy końcem żęcia, a końcem zabrania do gumna nie było widziane aż w r. 1912, kiedy br. Russellowi zaczęły się oczy otwierać przez to odróżnienie, że Kościół nie opuści świata do 1914 r. Oprócz tego ta poprawka z 70 na 69 r. P. stała się dla br. Russella w r. 1904 okazją zrozumienia, że ucisk nie skończy się, ale zacznie się w r. 1914. (Z '04, 197-199; 229, 230.)” (Teraźniejsza Prawda i Zwiastun Chrystusowej Epifanii maj 1937, Nr 88 s. 38 [ang. listopad 1934 s. 169, reprint]).
Patrz podobne słowa (inne tłumaczenie, mniej odpowiednie) Posłaniec paruzji I, seria Epifaniczne Wykłady Pisma Świętego, tom 9, P. S. L. Johnson 2023 [ang. 1938] s. 473.
Poniżej przytaczamy i cytujemy źródła, na które powołuje się Johnson, dlatego nie mamy powodów, by podważać wiarygodność jego słów.
Rok 70 – zastępowanie go rokiem 69 od roku 1904 w Strażnicy
Jak wspomnieliśmy powyżej, Johnson napisał, że rok 70 został ‘sprostowany’ w roku 1904 i zastąpiony rokiem 69. Opisano to w Strażnicy w artykule pt. Powszechna anarchia – tuż przed czy po roku 1914 (UNIVERSAL ANARCHY – JUST BEFORE OR AFTER OCTOBER, 1914 A.D.).
Rok 69 nie pojawił się wtedy w Strażnicy po raz pierwszy (w Wykładach był to debiut!), jednak wcześniej był wspomniany jedynie jako „początek końca” wojny żydowskiej (zob. ang. Strażnica 15.01.1900 s. 2564 [reprint]). Nie był on wtedy ‘datą chronologiczną’ służącą do wyliczania czegokolwiek. Tę funkcję pełnił rok 70.
Oto słowa Russella z lipca 1904 roku, gdy wprowadzał nową datę:
„Nasi czytelnicy, zaznajomieni ze sposobem przedstawienia tego tematu w tomach Brzasku Tysiąclecia [Wykłady] pamiętają, że data, październik 1914 roku, jest dokładnie wyznaczona przez dwie linie dowodowe: (1) przez czasy pogan – 2520 lat od obalenia rządu Sedekiasza, ostatniego figuralnego króla żydowskiego, w 606 r. p.n.e. oraz (2) przez równoległości – zarówno czasowe, jak i jakościowe podobieństwa między wiekiem żydowskim a wiekiem ewangelii. Nie odnaleźliśmy żadnej niedokładności w obu tych proroczych świadectwach. Nie sądzimy też, by komuś innemu udało się odkryć w nich jakiś błąd, jeśli weźmiemy pod uwagę wyłącznie Pismo Święte.
Sprawa, która ostatnio zwróciła naszą uwagę, dotyczy sposobu liczenia czterdziestu lat żniwa wieku żydowskiego od października 29 r. n.e. do października 69 r. n.e., kiedy to według żydowskiej rachuby rozpoczynał się rok 70 n.e. Mówiliśmy o tym czasie żniwa jako kończącym się w 70 roku n.e.
Jest to stwierdzenie wystarczająco poprawne, ponieważ pełny koniec roku 69 następuje w momencie początku roku 70. Zwróciliśmy uwagę na to, że równoległości czasowe żniwa obecnego wieku ewangelii rozpoczęły się w październiku 1874 roku i zakończą się w październiku 1914 roku – na początku roku 1915 według rachuby żydowskiej.
Wszystkie te sprawy pozostają nadal aktualne i nie zauważamy w nich żadnej pomyłki ani żadnego innego powodu do przeprowadzania zmian. Jednak ostatnio, gdy nieco dokładniej zastanawialiśmy się nad zagadnieniem zakończenia żniwa żydowskiego, ze szczególnym uwzględnieniem tego, czego należałoby się spodziewać przy końcu obecnego żniwa chrześcijaństwa, zauważyliśmy, że rzeczywisty upadek państwa żydowskiego nastąpił nie na początku roku 70, ale przy jego końcu. Od razu też zauważyliśmy, że czas czterdziestoletniego żniwa, kończącego się w roku 69 n.e., wypełnił się, zanim obrazowy lud izraelski dotknięty został zniszczeniem w najpełniejszym znaczeniu tego słowa. Jednocześnie też pomyśleliśmy o równoległym wypełnieniu powyższych zdarzeń. Wobec faktu, że nasze czterdzieści lat żniwa kończą się w październiku 1914 roku, nie należy się spodziewać, by w tym okresie mieścił się przerażający okres anarchii, której wedle wskazań Pisma Świętego mają podlegać państwa chrześcijańskie. Sprawa ta wydaje nam się obecnie tak jasna i prosta, że zastanawiamy się, dlaczego ani my, ani nasi krytyczni czytelnicy nie spostrzegliśmy tego już dawno temu. Jedynym możliwym do przyjęcia wytłumaczeniem może być tylko to, że z woli Bożej nasze oczy zostały zakryte aż do czasu, do którego odnosiła się ta sprawa – prawdopodobnie z tym zamysłem, by przekonanie, że żniwiarskie możliwości działania kończą się wcześniej, pobudzało nas do jeszcze większej gorliwości w służbie” (ang. Strażnica 01.07 1904 s. 3389 [reprint]).
Już trzy miesiące wcześniej pojawiło się jedno zdanie dotyczące tej daty:
„Możliwe, że jakaś szczególna łaska trwała u tej klasy aż do całkowitego zakończenia żydowskiego »żniwa«, 69 roku n.e., ale na pewno nie dłużej” (ang. Strażnica 15.04 1904 s. 3356 [reprint]).
Później ukazywały się kolejne publikacje uczące o roku 69:
ang. Strażnica 01.08 1904 s. 3405, reprint – „Zniszczenie Jerozolimy i żydowskiej kwestii narodowej ... A.D. 69”;
ang. Strażnica 01.10 1904 s. 3437-3438, reprint;
ang. Strażnica 15.06 1905 s. 3578, reprint;
ang. Strażnica 15.10 1905 s. 3650, reprint – „Tytus był rzymskim generałem, którego armia zniszczyła Jerozolimę w roku 69. n.e.”;
ang. Strażnica 15.06 1911 s. 4842, reprint;
ang. Strażnica 01.07 1914 s. 5496, reprint;
ang. Strażnica 01.11 1914 s. 5567, reprint;
1906, Souvenir Report From the Conventions of the Watch Tower Bible and Tract Society(Asbury Park, N.J., and St. Paul, Minn., U.S.A.) s. 23, 65-66;
1910,
Tenth Souvenir Convention Report, International Bible Students
s. 28;
1913,
Souvenir Notes – Bible Students’ Conventions
(brak numeracji stron, rok 69 występuje 4 razy);
1914,
Souvenir Notes – Bible Students’ Conventions
(brak numeracji stron, rok 69 występuje 4 razy);
kazanie pt. The Keys of the Kingdom of Heaven zamieszczone w czasopiśmie The National Labor Tribune, May 7, 1905 (rok 69 występuje 2 razy)http://mostholyfaith.com/Beta/bible/Newspaper_Sermons/cmt.asp?phrase=NS11.asp,NS186:7,69~a.d.#NS186:7
Wymienione fragmenty ze Strażnic z roku 1911 i 1914 (listopad) opublikowane zostały też po polsku:
„[1911] Zupełne zakończenie ucisku i zniszczenie, jakie przyszło na ustrój państwowy Izraela, październik, 69, A. D.” (Co kaznodzieja Russell odpowiadał na zadawane jemu liczne pytania 1947 [ang. 1917] s. 439).
Te same słowa patrz jw. s. 428-429.
„Pamiętamy także, że między wiekiem żydowskim i wiekiem ewangelji istnieje pewna paralela. Owe czterdzieści lat Żniwa żydowskiego wieku, które poczęły się z posługą Jezusową, R. P. 29, skończyły się w R. P. 69 – tak jak sądzimy, że Żniwo tego wieku poczęło się· z rokiem 1874 i skończyło się z tą jesienią, 1914” (Strażnica Nr 11, 1915 s. 9 [ang. 01.11 1914 s. 5567, reprint]).
W 1915 roku Russell rozczarowany tym, że w października 1914 roku „żniwo” się nie zakończyło, a nic się nie wydarzyło, zasugerował czytelnikom dodatkowy rok oczekiwań na „spalenie plew”:
„Patrząc wstecz na żydowskie żniwo, dostrzegamy, że zakończyło się ono w roku 69 n.e., ale że pewne cechy pracy żniwnej trwały do roku 70 n.e. Wtedy miało miejsce spalenie plew. Podczas gdy to trwało i naród Izraela był obalany, bez wątpienia miała miejsce praca zbierania kłosów, gdy oczy zrozumienia zaczęły się otwierać i gdy ludzie zaczęli zdawać sobie sprawę z wypełnienia Pisma Świętego. I właśnie tak wydaje się być tutaj. Czyż nie powinniśmy być gorliwi w naszym wysiłku, aby wykonać tę pracę zbierania kłosów? Z pewnością będziemy, jeśli nadal będziemy zachowywać naszą miłość do imienia i charakteru Pana!” (ang. Strażnica 01.01 1915 s. 5602 [reprint]).
W roku 1916 Russell nie wymieniał już roku 69.
Po jego śmierci rok 69 przestał być wspominany w Strażnicach. Data ta zachowała się jedynie jako adnotacja w dodrukach drugiego tomu Nadszedł Czas, wydawanych od 1904 roku i drukowanych aż do 1927 roku (w wersji polskiej w latach 1919–1923).
Natomiast rok 70 został wspomniany już w 1916 roku (patrz. ang. Strażnica 15.04 1916 s. 5889 [reprint]). Jednak we wrześniu tego samego roku Russell próbował wprowadzić nową naukę, odnoszącą się do upadku Masady w 73 roku, ostatniej bronionej twierdzy żydowskiej (patrz ang. Strażnica 01.09 1916 s. 5950-5951 [reprint]). Nauczanie to nie dotyczyło Jerozolimy, lecz miało na celu przedłużenie oczekiwań na zabranie wiernych do nieba w 1918 roku oraz zapowiadało zniszczenie chrześcijaństwa. Miesiąc później Russell zmarł.
Johnson i jego ruch epifanii zachowali naukę o roku 69 do dziś.
Rok 70 i zastąpienie go rokiem 69 w Wykładach Pisma Świętego
Jak zauważył Johnson, we wczesnych edycjach Wykładów Pisma Świętego rok 69 nigdzie się nie pojawia — konsekwentnie podawany jest rok 70 (zburzenie Jerozolimy). Również w późniejszych wydaniach sześciu tomów, publikowanych w latach 1904–1927, brak jakichkolwiek odniesień do roku 69.
Wyjątkiem jest dodatek (dopisek) do drugiego tomu zatytułowanego Nadszedł Czas (ang. The Time Is at Hand), który pojawił się w wydaniach opublikowanych od 1904 roku, na przykład w edycjach z lat 1904, 1906, 1907 i 1915.
Poniższych słów nie znajdziemy w wydaniach z lat 1889 i 1902:
Remember that the forty years' Jewish harvest ended October, A.D. 69, and was followed by the complete overthrow of that nation; and that likewise the forty years of the Gospel age harvest will end October, 1914, and that likewise the overthrow of "Christendom," so-called, must be expected to immediately follow. "In one hour" judgment shall come upon her. Rev. 18:10,17,19 (ang. Nadszedł Czas 1904, 1906, 1907, 1915 s. 245).
Oczywiście słowa te pojawiają się też w polskim wydaniu tego tomu z roku 1919 i w późniejszych edycjach:
„Pamiętajcie, że czterdziesto letnie żniwo Żydowskie skończyło się w październiku R. P. 69 i że nastąpiło potem kompletne obalenie tego narodu. Podobnie czterdzieści lat żniwa Wieku Ewangielii skończyło się w październiku, 1914 roku i że tak samo należy się wkrótce spodziewać obalenia tak zwanego »Chrześciaństwa.« «I w jedną godzinę przyszedł sąd twój.« – Obj. 18:10, 17, 19” (Nadszedł Czas 1919 s. 274-275).
Bezpośrednio pod wstawionym fragmentem umieszczono odnośnik do tabeli chronologicznej, sformułowany w następujący sposób:
„Zwracamy uwagę czytelnika na następującą tablicę odpowiedników, gdyż staranne przestudyowanie tejże sowicie się opłaci” (Nadszedł Czas 1919 s. 275).
Na stronach 276-277 zamieszczono tabelę, ale nie ma w niej roku 69. Widnieje za to rok 70:
„NOMINALNY SYSTEM ZOSTAŁ ODRZUCONY R. P. 33. 37 LAT UPADKU, DO R. P. 70. (...)
ODRZUCENIE IZRAELA, JAKO NARODU ZOSTAŁO DOKONANE PRZY KOŃCU ŻNIW, KTÓRE TRWAŁY OD 33 DO 70 R. PO CHRYSTUSIE” (Nadszedł Czas 1919 s. 276-277).
[W tekście angielskim na stronie 247 drugi fragment wygląda trochę inaczej:
ENTIRE DESTRUCTION OF JEWISH POLITY, ACCOMPLISHED IN 37 YEARS AFTER BEING CAST OFF – OR 40 YEARS FROM THE BEGINNING OF THE HARVEST – A. D. 70.
]
Wszystkie wydania tomu Nadszedł Czas z lat 1904-1927 zawierają cytowany dopisek odnoszący się do roku 69. Dotyczy to również polskich edycji z lat 1919, 1920 oraz 1923. Przypominamy, że cytowana Strażnica, wskazująca na rok 69, ukazała się 1 lipca 1904 roku.
Tajemnicą Russella pozostanie, dlaczego nie wprowadził korekty dotyczącej roku 69 we wszystkich miejscach swoich Wykładów z lat 1904-1916.
Nadmieniamy, że co najmniej dwukrotnie ogłaszał na łamach swego czasopisma ‘zbiorowe’ zmiany chronologiczne w Wykładach (patrz ang. Strażnica 15.09 1909 s. 4477-4478 [reprint]; ang. Strażnica 01.03 1915 s. 5649 [reprint]). Jak widać, miało to miejsce po roku 1904.
We wszystkich angielskich wydaniach Wykładów, nawet edycjach opublikowanych po śmierci Russella, wszędzie (poza jednym omawianym wyjątkiem) widnieje rok 70:
ang. Boski Plan Wieków 1886, 1908, 1923 s. 223, 249;
ang. Nadszedł Czas 1889, 1915, 1927 s. 213, 219, 221, 222, 232, 234, 242, 247;
ang. Przyjdź Królestwo Twoje 1891, 1910, 1925 s. 126, 132, 153;
ang. Walka Armagedonu 1897, 1914, 1927 s. 48, 569, 602, 607;
ang. Pojednanie pomiędzy Bogiem i człowiekiem 1899 s. 314; 1910, 1926 s. 290;
ang. Nowe Stworzenie 1904, 1915, 1923 s. 42.
To samo dotyczy polskich wydań z lat 1915-1925.
Dlaczego zatem Russell nie naniósł korekt do dodruków tych Wykładów, skoro od 1904 roku stale pisał w Strażnicy o roku 69?
Może bał się zamieszania wśród czytelników swoich tomów?
Może sądził, że niewielu dostrzeże tę korektę, dlatego lepiej było nie poruszać tego tematu.
Może uznał, że już wprowadził wystarczająco wiele korekt dotyczących lat 1910, 1914 i 1915, a kolejne zmiany mogłyby zaszkodzić jego wizerunkowi jako nauczyciela Biblii.
Może wiedział, że rok 70 ma mocną podstawę historyczną i nie warto za bardzo nagłaśniać tej zmiany.
Może jakaś inna taktyka Russella decydowała o tym?
Może celowo pozostawił rok 70 w niektórych publikacjach, aby mieć do dyspozycji dwie wersje – jedną główną i drugą w rezerwie. Podobnie postępował z innymi latami, tworząc swoiste „wymienniki”: 1872 i 1873, 1874 i 1875, 1914 i 1915, a także 29 i 30.
W każdym razie, może nawet Johnson czuł się częściowo rozczarowany decyzją Russella pisząc: Chociaż wszystkie liczby odnoszące się do tego nie były poprawione w Tomie II, to paragraf 3 był dodany na str. 274 Tomu II, czyniąc tę poprawkę (patrz powyżej).
Tak więc od roku 1904 w Towarzystwie Strażnica funkcjonowały dwie nauki.
Jedna, ta o roku 70 w sześciu tomach Wykładów Russella (prócz jednego dopisku w jednym tomie, ale tylko w edycjach wydanych od roku 1904).
Druga nauka, o roku 69 wprowadzona do czasopisma Strażnica w roku 1904 i przywoływana do śmierci pastora dzięki dopiskowi w tomie Nadszedł Czas.
Zmiana chronologii o „jeden rok”
Russell, choć podkreślał, że nie uważa się za nieomylnego, zapewniał, iż jego chronologia jest tak precyzyjna jak „doskonała maszyna”. Nie dostrzegał w niej żadnych błędów i uważał, że jej przeciwnicy powinni wykazać ewentualne omyłki na podstawie Biblii. Oto jego zapewnienie o Boskim pochodzeniu dat, o których uczył:
„Nie widzimy powodu, by zmieniać liczby – ani nie moglibyśmy ich zmienić, gdybyśmy chcieli. Wierzymy, że są to daty Boże, a nie nasze. Należy jednak pamiętać, że koniec roku 1914 nie jest datą początku, lecz końca czasu ucisku” (ang.
Strażnica
15.07 1894 s. 1677 [reprint] –
We see no reason for changing the figures—nor could we change them if we would. They are, we believe, God's dates, not ours. But bear in mind that the end of 1914 is not the date for the beginning,
but for the end
of the time of trouble.
).
Poniżej znajdują się wypowiedzi Russella dotyczące zasady „jednego roku”, według której nie wolno zmieniać ustalonej chronologii nawet o tyle:
„Gdybyśmy dodali jeden rok (...) Każdy łatwo pojmie, że taka zmiana popsułaby od razu całą zgodność tej równoległości. Gdybyśmy natomiast ujęli jeden rok w Chronologicznych obliczeniach, to zamieszanie byłoby tak samo wielkie...” (Nadszedł Czas 1919, 1923 [ang. 1889, 1927] s. 272).
„Harmonia proroczych okresów stanowi jeden z najmocniejszych dowodów poprawności naszej chronologii. Zazębiają się one jak tryby doskonałej maszyny (…) zmiana chronologii choćby o jeden rok zniszczyłaby całą harmonię” (ang. Strażnica 15.08 1904 s. 3415 [reprint]).
„Przesunięcie o dziewiętnaście lat, jak sugeruje to powyżej ów brat, czy choćby zmiana o jeden rok, wpłynęłyby na wszystkie proroctwa czasowe z III tomu Brzasku [Wykładów Pisma Świętego]. Okresy 1260, 1290, 1335 oraz 2300 dni z Proroctwa Daniela zostałyby wykolejone, utraciłyby piękny związek wynikający z równoległości dyspensacji” (ang. Strażnica 01.10 1904 s. 3438; patrz od s. 3436).
„Przypominamy wam znowu, że słabe punkty chronologii zostały uzupełnione różnymi proroctwami, które się z nimi zazębiają w tak znaczący sposób, że wiara w Chronologię staje się prawie wiedzą, iż jest ona poprawna. Zmiana jednego roku zakłóciłaby harmonię pięknych paraleli...” (ang. Strażnica 01.10 1907 s. 4067 [reprint]; te same słowa patrz ang. Strażnica 15.12 1913 s. 5368 [reprint]).
Również po śmierci Russella przywołano jego słowa:
„Wiele lat temu Pastor Russell rozważał gruntownie to wszystko i oświadczył w artykule, który niedługo przedrukujemy, że zmiana o jeden rok zburzyłaby cały system chronologiczny” (Strażnica 01.08 1922 s. 236 [ang. 15.06 1922 s. 187]).
Widzimy zatem, że Russell nie był wierny własnej zasadzie, by nie zmieniać nic w chronologii nawet o „jeden rok”. ‘Korygował’ wiele dat, które po jego śmierci też odrzucono albo zmieniono ich znaczenie.
Prezentujemy również kalendarium podsumowujące omawiane zagadnienie:
1880 – w Strażnicy pojawia się rok 70 – zburzenie Jerozolimy;
1880 – w Strażnicy pojawia się rok 30 – rozpoczęcie działalności Jezusa;
1883 – w Strażnicy pojawia się rok 29 – rozpoczęcie działalności Jezusa; rok ten zastąpił rok 30 w obliczeniach chronologicznych; ciekawe, że w tomie Przyjdź Królestwo Twoje z roku 1891 wymieniano początkowo rok 30, ale w tym samym roku zmieniono na rok 29.
1889 – Russell po raz pierwszy twierdzi, że przesunięcie daty lub wydarzenia „choćby o jeden rok” podważa całą jego chronologię (pogląd ten powtarzał także w późniejszych latach);
1894 – „daty Boże, a nie nasze” – słowa Russella;
1904 – w Strażnicy i tomie Nadszedł Czas pojawia się rok 69 – zburzenie Jerozolimy; rok ten zastąpił rok 70 w obliczeniach chronologicznych;
1915 – w Strażnicy pojawia się po raz ostatni rok 69 – zburzenie Jerozolimy;
1916 – w Strażnicy ponownie przywołano rok 70 – zburzenie Jerozolimy; po raz pierwszy pojawia się rok 73 – zdobycie Masady przez Rzymian;
1927 – po raz ostatni w tomie Nadszedł Czas pojawia się rok 69 – zburzenie Jerozolimy;
1927 – po raz ostatni wymieniana jest Masada i rok 73 (patrz Dokonana Tajemnica 1925 [ang. 1917, 1927] s. 25-26, 66, 69-70, 152, 418, 444, 713).
Dziś dla Świadków Jehowy rok 70 nie jest zapowiedzią roku 1914, lecz przyszłego Armagedonu:
„Potem będziemy świadkami Armagedonu – wydarzenia kończącego wielki ucisk i będącego odpowiednikiem zagłady Jerozolimy w roku 70 (Malach. 4:1). Nadchodzący wielki ucisk, łącznie ze swoim finałem w Armagedonie, okaże się czymś bezprecedensowym – czymś, czego »nie było od początku świata« (Mat. 24:21). Gdy się zakończy, nastanie Tysiącletnie Panowanie Chrystusa” (Strażnica 15.07 2013 s. 5).
Na zakończenie składam podziękowanie J. Romanowskiemu i K. Kozakowi za pomoc w tworzeniu tego tekstu.
