OBRZĘDY MSZY ŚWIĘTEJ Z LUDEM
|
 Poznań 1986
|
OBRZĘDY WSTĘPNE
Lud śpiewa pieśń na wejście:
 zob.
|
W świątyni Izraela były śpiewane Psalmy i pieśni np. 2Sm 23:1; 1Krn 16:9; Jdt 16:1; Ps 9:12; Syr 47:9; w synagogach oraz przez chrześcijan Dz 16:25; Rz 15:9; 1Kor 14:15; Ef 5:19; Kol 3:16; Jk 5:13.
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
W tym czasie:
zob.
|
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
|
zob.
|
Tekst "Miłość Boga Ojca..." i "dar jedności w..." por. 2Kor 13:13
"Łaska i pokój..." tak jak w Ap 1:4
){kind=link}
"Łaska i pokój..." tak jak w Ap 1:4
){kind=link}
AKT POKUTY
 zob.
|
"Jesteśmy grzeszni" i "Czyste serce" nawiązuje do Ps 51:11-12. Inne formy modlitwy, mówiące o godnym 1Kor 10:21; 1Kor 11:27; złożeniu Ofiary nawiązują do Ml 1:11.
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
|
zob.
|
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
|
zob.
|
){kind=link}
 zob.
|
){kind=link}
){kind=link}
|
zob.
|
O "miłosierdziu" czytamy w Lb 14:19, Ps 40:12. Słowa o "skruszonych w sercu" nawiązują do Ps 34:19; Ps 51:19; Iz 57:15, a uzdrawianie skruszonych serc nawiązuje do 1P 2:24; Iz 53:5.
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
 zob.
|
Słowa "Chryste (...) zmiłuj się nad nami" nawiązują do słów "Jezusie, Mistrzu, ulituj się nad nami!" Łk 17:13 por. Ps 6:3; Ps 30:11; Ps 31:10; Ps 41:5; Ps 51:3; Mk 10:47. Fragment o wzywaniu grzeszników nawiązuje do Mk 2:17. Tekst "zmiłuj się" nawiązuje do słów Ps 123:3. Słowa o siedzeniu po prawicy Ojca i wstawianiu się za nas nawiązuje do Hbr 7:25; Hbr 9:24; Hbr 10:12; Hbr 12:2, odpuszczenie grzechów 1J 1,9; Dz 26:18 i życiu wiecznym J 6:40; Rz 6,22.
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
lub inne wezwanie:
 zob.
|
Hymn Gloria (śpiewany lub odmawiany):
|
zob.
|
Chwała na wysokości Bogu, a na ziemi pokój ludziom dobrej woli Łk 2:14.
Chwalimy Cię. Błogosławimy Cię. Wielbimy Cię. Wysławiamy Cię. Dzięki Ci składamy,
bo wielka jest chwała Twoja Ap 4:11; Ap 5:13; Ap 7:12.
Panie Boże, Królu nieba, Boże Ojcze wszechmogący.
Panie Ef 4:5, Synu Jednorodzony J 3:16, Jezu Chryste. Panie Boże J 20:28; Rz 9:5, Baranku Boży, Synu Ojca.
Który gładzisz grzechy świata J 1:29, zmiłuj się nad nami Łk 17:13.
Który gładzisz grzechy świata, przyjm błaganie nasze.
Który siedzisz po prawicy Ojca Ps 110:1, zmiłuj się nad nami. Albowiem tylko Tyś jest święty 1P 3:15.
Tylko Tyś jest Panem Flp 2:11; 1Kor 8:6; Jud 4.
Tylko Tyś Najwyższy 1P 5:4,Jezu Chryste.
Z Duchem Świętym w chwale Boga Ojca J 1:14; J 16:14; 2P 1:17. Amen Hbr 13:21.
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
KOLEKTA
|
zob.
|
 zob.
|
Słowa modlitwy nawiązują m.in. do: Ps 36:10; Wj 15:2; Jr 2:13; Ap 21:6; Ps 86:6; Ps 25:4; 119:125; Kol 3:17; 2Kor 13:13; Rz 9:5; Ga 1:5.
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
LITURGIA SŁOWA
 zob.
|
Za czasów Chrystusa i Apostołów w synagogach odczytywano teksty Starego Testamentu Łk 4:16-20; Dz 13:15. Natomiast Justyn Męczennik w Apologii wspomina, iż czyta się Pamiętniki apostolskie albo Pisma prorockie.
Dziękowanie Bogu zob. Ps 35:18; Ap 11:17. Alleluja jak np. w Psalmach Ps 104:35; Ps 105:45; Ps 106:1; Ap 19:1-6.
Słowa: "Wszechmogący Boże, oczyść serce..." nawiązują do Ps 19:13; Ps 51:4; Ps 51:17; Ps 61:3; Ps 86:11.
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
Dziękowanie Bogu zob. Ps 35:18; Ap 11:17. Alleluja jak np. w Psalmach Ps 104:35; Ps 105:45; Ps 106:1; Ap 19:1-6.
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
Słowa: "Wszechmogący Boże, oczyść serce..." nawiązują do Ps 19:13; Ps 51:4; Ps 51:17; Ps 61:3; Ps 86:11.
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
 zob.
|
"Pan z wami!" Rt 2:4; "z nami Bóg" Iz 8:10; "Pan z Tobą" zob. Łk 1:28; "I z duchem twoim" 2Tm 4:22; por. Ga 6:18; Flp 4:23; Flm 25. "Chwała Tobie, Chryste" Ap 5:13; 2P 3,18. Fragment Niech słowa Ewangelii... nawiązują do 2Tm 1:10; zob. też Rz 2:16; Ef 3:6; 1J 1,9.
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
|
zob.
|
 zob.
|
Wierzę w jednego Boga 1Kor 8:6, Ojca wszechmogącego, Stworzyciela nieba i ziemi, wszystkich rzeczy widzialnych i niewidzialnych Rdz 1:1; Ps 102:26. I w jednego Pana Jezusa Chrystusa 1Kor 8:6, Syna Bożego Mk 1:1 Jednorodzonego J 1:14, który z Ojca jest zrodzony Hbr 1:5 przed wszystkimi wiekami Iz 9:5; Mi 5:1; 2Tm 1:9; Hbr 7:3; Hbr 13:8. Bóg z Boga Iz 9:5; J 1:1; J 1:18; J 20:28, Światłość ze Światłości J 1:9, (por. Iz 60:19; Łk 2:32; Ps 27:1), Bóg prawdziwy z Boga prawdziwego 1J 5:20 por. J 17:3. Zrodzony a nie stworzony J 1:18; J 3:16; J 3:18; Hbr 1:5; Hbr 1:6 współistotny Ojcu J 1:1; J 1:18; Flp 2:6; Kol 1:15; Hbr 1:3; c.d., a przez Niego wszystko się stało J 1:3; Kol 1:16; Hbr 1:2; Hbr 1:10. On to dla nas ludzi i dla naszego zbawienia Mt 1:21 zstąpił z nieba J 6:51. I za sprawą Ducha Świętego Łk 1:35 przyjął ciało J 1:14 z Maryi Dziewicy Mt 1:23 i stał się człowiekiem 1Tm 2:5. Ukrzyżowany również za nas, pod Poncjuszem Piłatem J 19:13-16, został umęczony Łk 18:32 i pogrzebany J 19:42; Łk 23:53. I zmartwychwstał dnia trzeciego, jak oznajmia Pismo Łk 18:32. I wstąpił do nieba Dz 1:9, J 3:13; siedzi po prawicy Ojca Ps 110:1; Mk 14:62. I powtórnie przyjdzie w chwale Mk 14:62; Łk 21:27 sądzić żywych i umarłych J 5:28-29; Mt 25:31-33, a Królestwu Jego nie będzie końca Ps 21:7; 2Sm 7:13; 2Sm 7:16; Dn 7:14; Łk 1:33; Hbr 1:8; 2P 1:11; Ap 11:15. Wierzę w Ducha Świętego, Pana i Ożywiciela Hi 33:4; 2Kor 3:17; Dz 5:3-4; 2Kor 3:6; Rz 8:11, który od Ojca i Syna pochodzi J 15:26; J 16:7.14-15; Dz 2:33; Dz 16:7; Rz 8:9; Ga 4:6; 1P 1:11. Który z Ojcem i Synem wspólnie odbiera uwielbienie i chwałę Mt 28:19; Ef 4:4-6 ["Duch chwały" 1P 4:14, por. o Synu "Pan chwały" 1Kor 2:8 i o Ojcu "Król chwały" Ps 24:8, "Bóg chwały" Dz 7:2, "Ojciec chwały" Ef 1:17], który mówił przez Proroków Dz 28:25. Wierzę w jeden, święty, powszechny i apostolski Kościół Mt 16:18 [("Kościół mój" tzn. jeden]; Mt 28:19 (powszechność); Dz 5:11; Dz 15:22; 1Kor 14:23; ("cały Kościół" czyli jeden); Ef 4:5 ("Jedna wiara"); Ef 2:21; Ef 5:25-27 ("święty"); Ef 2:20 ("na fundamencie apostołów"). ["Kościół katolicki" pojawia się już u Ignacego Antiocheńskiego (zm.107) Do Kościoła w Smyrnie 8:2].Wyznaję jeden chrzest Ef 4:5 dla odpuszczenia grzechów Dz 2:38; Dz 22:16; 1Kor 6:11;Hbr 10:22. I oczekuję wskrzeszenia umarłych 1Tes 4:16-17. I życia wiecznego Rz 6,22 w przyszłym świecie J 14:2-3. Amen Hbr 13:21.
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
|
zob.
|
Kościół od początku swego istnienia modlił się za: 1Tm 2:1-2; 2Kor 1:10-11; Ef 6:18; Flp 4:6; Kol 1:3; Jk 5:16. O modlitwę prosi św. Paweł Ef 6:18-19, a za św. Piotra Kościół "modlił się (...) nieustannie do Boga" Dz 12:5.
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
LITURGIA EUCHARYSTYCZNA
 zob.
|
Słowa modlitwy "Błogosławiony" występują w Biblii przy różnych okazjach np. Rdz 14:20; Rdz 24:27; Rt 4:14; 1Sm 25:32; Ps 31:22; Ps 41:14; Ps 66:20; Ps 72:18; 2Kor 1:3; Ef 1:3; 1P 1:3. W Piśmie św. jest wiele fragmentów o chlebie, jak: Ps 127:1-2; Prz 12:11; Iz 30:23; Mt 6:11; J 6:48 (zob. też Pwt 8:3; Ne 9:20; Ap 2:17.
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
|
zob.
|
Słowa "Błogosławiony" zobacz wyżej. Słowa o winie zob. Rdz 27:28; Rdz 14:18-19; Ps 104:14-15; Am 9:14; J 2:3, Łk 22:17-18.
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
 zob.
|
O składaniu różnych ofiar: Rdz 4:4; Kpł 1:3; 2Mch 1:24-26; Ps 119:108; Ml 1:11; Hbr 13:15-16; 1P 2:5. Św. Paweł w 1Kor 10:14-22 mówiąc o Eucharystii ukazuje ją na tle ołtarza i ofiar ST. Tym samym wskazuje, że jest ona też ofiarą. W 1Kor 10:21 mowa jest o stole Pańskim, który oznacza ołtarz (patrz Ml 1:7 i Ml 1:12; Ez 41:22, a na ołtarzu składa się przecież ofiary. Słowa "Mamy ołtarz" Hbr 13:10, ukazują "ołtarz" (stół Pański) i to co z niego się "spożywa", czyli ofiarę. Prorok Malachiasz zapowiadał "ofiarę czystą" Ml 1:11.
Przed składaniem ofiar zwyczaj nakazywał obmycie rąk Wj 30:20-21. Słowa modlitwy podczas obmycia rąk nawiązują do Ps 51:4.
Prośba o przyjęcie ofiary nawiązują do 2Mch 1:24-26. Składanie darów ofiarnych nawiązuje do nakazu Boga z Lb 28:1-2 i modlitw które odmawiali Izraelici podczas tej czynności.
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
Przed składaniem ofiar zwyczaj nakazywał obmycie rąk Wj 30:20-21. Słowa modlitwy podczas obmycia rąk nawiązują do Ps 51:4.
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
Prośba o przyjęcie ofiary nawiązują do 2Mch 1:24-26. Składanie darów ofiarnych nawiązuje do nakazu Boga z Lb 28:1-2 i modlitw które odmawiali Izraelici podczas tej czynności.
){kind=link}
 zob.
|
Modlitwę o przyjęcie darów patrz wyżej.
MODLITWA EUCHARYSTYNA
 zob.
|
"Pan z wami!" Rt 2:4; "z nami Bóg" Iz 8:10; "Pan z Tobą" zob. Łk 1:28; "I z duchem twoim" 2Tm 4:22; por. Ga 6:18; Flp 4:23; Flm 25.
Fragment o sercu nawiązuje do Mt 6:21. Patrz też np. 1P 3:15; 2Tm 2:22; Ga 4:6, 2Kor 1:22; Ef 3:17; Kol 3:16. 23; 2Tes 3:5.
"Godne i sprawiedliwe" Flp 4:8.
Fragment o sercu nawiązuje do Mt 6:21. Patrz też np. 1P 3:15; 2Tm 2:22; Ga 4:6, 2Kor 1:22; Ef 3:17; Kol 3:16. 23; 2Tes 3:5.
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
"Godne i sprawiedliwe" Flp 4:8.
){kind=link}
|
zob.
|
Modlitwa wysławiająca Boga Ef 1:3-14, która zawierająca również elementy z Flp 2:6-9.
Oddawanie czci Bogu wraz a aniołami i świętymi Ap 4:10-11; 5:11; 8:3; Hbr 12:22-23. Słowa "Święty, Święty..." Iz 6:3; Ap 4:8; Ps 118:26; Mt 21:9.
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
Oddawanie czci Bogu wraz a aniołami i świętymi Ap 4:10-11; 5:11; 8:3; Hbr 12:22-23. Słowa "Święty, Święty..." Iz 6:3; Ap 4:8; Ps 118:26; Mt 21:9.
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
 zob.
|
Modlitwa o przyjęcie darów ofiarnych nawiązuje do 2Mch 1:24-26 (nakazanych w Lb 28:1-2) z uwzględnieniem wstawiennictwa Chrystusa 1Tm 2:5.
Słowa "Obdarz swój Kościół..." nawiązują do Didache 10:5.
){kind=link}
){kind=link}
|
zob.
|
 zob.
|
Kolejna modlitwa w której przywoływani są ci, którzy tworzą jeden Kościół Hbr 12:22-23.
){kind=link}
|
zob.
|
Słowa o "pierwszym dniu tygodnia" nawiązują do Mt 28:1; Dz 2:1; 20:7. Kościół bowiem od początku gromadzi się w niedzielę na łamaniu chleba.
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
|
zob.
|
Należy wspomnieć, iż w modlitwie Maryja jest nazwana Matką Boga. Maryja będąc "Matką Jego" J 2:5 i "Matką Jezusa" J 2:1, który jest Bogiem J 20:28 jest tym samym Matką Bożą.
Wspominanie świętych nawiązuje do słów Hbr 13:7-8.
){kind=link}
){kind=link}
Wspominanie świętych nawiązuje do słów Hbr 13:7-8.
){kind=link}
 zob.
|
 zob.
|
|
zob.
|
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
 zob.
|
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
|
zob.
|
Nawiązanie do 1Kor 11:26; Ap 22:20.
){kind=link}
){kind=link}
 zob.
|
Nawiązanie do 1Kor 11:26 ("śmierć Pana głosicie"); 1Kor 15:20 ("Chrystus zmartwychwstał") i Ap 22:20 ("Przyjdź, Panie Jezu!").
){kind=link}
|
zob.
|
"Ofiara czysta" to Ml 1:11. Stosowane kadzidło ma swe źródło w Ml 1:11, choć w niebie kadzidło stanowią "modlitwy świętych" Ap 8:3-4; 5:8.
Słowa o ofiarach ze Starego Testamentu nawiązują do Rdz 4:4; Rdz 22:2-13; 14:18-20; Hbr 7:1-11.
Fragment o aniele uczestniczącym w zanoszeniu ofiary nawiązuje do Hbr 1:14 i Ap 8:3-4.
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
 zob.
|
|
zob.
|
Słowa o zmarłych to Ap 14:13; 6:9, a
o świętych czytamy Hbr 12:22-23; Dz 26:18, natomiast słowa "Przez Chrystusa, z Chrystusem i w Chrystusie" nawiązują do terminologii św. Pawła dla którego wszystko spełnia się w tym imieniu np. "powołani przez (...) Chrystusa" Rz 1:6, "umarliśmy razem z Chrystusem" Rz 6:8, "odkupienie (...) w Chrystusie" Rz 6:3. Dalsze słowa nawiązują do 2Kor 13:13 i Ap 4:11.
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
OBRZĘDY KOMUNII
 zob.
|
Słowa o pouczeniu nawiązują do Łk 11:1-2.
){kind=link}
 zob.
|
Modlitwa "Ojcze nasz" zob. Mt 6:9-13 i Łk 11,1-4. Jedno z najwcześniejszych pism chrześcijańskich Didache podaje, że chrześcijanie odmawiali modlitwę Pańską 3 razy dziennie 8:2-3.
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
|
zob.
|
Słowa te nawiązują do wielu tekstów np. Łk 1:71; 2:14; Dz 9:31; Ps 29:11; 122:6-7; Ap 22:17. Ap 22:17; Hbr 9:28; 1Kor 1:7. Słowa te nawiązują też do do fragmentu z pisma Didache 10:1-6, a
słowa "Bo Twoje jest królestwo..." nawiązują do 1Krn 29:11-12. Zawierają je niektóre greckie kodeksy biblijne w Mt 6:13 oraz pismo Didache 9:4; 10:5 (w niektórych tekstach znajduje się słowo "Królestwo").
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
 zob.
|
Słowa te nawiązują do J 14:27.
){kind=link}
 zob.
|
Fragment "nie zważaj na grzechy nasze..." nawiązuje do Ps 25:7. 11. 18; 51:4. 11; 79:9.
Słowa "napełniaj [Kościół] pokojem i doprowadź do pełnej jedności" nawiązują do: Dz 9:31; 13:52; Rz 1:7; 1Kor 7:15; Rz 8:6; 2Kor 13:13; Ef 4:3. 13; J 17:21-23.
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
zob.
|
Pozdrowienie Chrystusa J 20:19. 21. 26 i fragment J 16:33. Słowa "z duchem Twoim" 2Tm 4:22; por. Ga 6:18; Flp 4:23; Flm 25. Słowa o pokoju nawiązują do wielu fragmentów np. Sdz 6:23; Tb 12:17; Dz 15:33a.b; 1Tes 1:1.
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
|
zob.
|
){kind=link}
){kind=link}
|
zob.
|
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
zob.
|
Zobacz 1Kor 11:27-30.
){kind=link}
|
zob.
|
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
|
zob.
|
|
zob.
|
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
|
zob.
|
OBRZĘDY ZAKOŃCZENIA
 zob.
|
"Pan z wami!" Rt 2:4; "z nami Bóg" Iz 8:10; "Pan z Tobą" zob. Łk 1:28; "I z duchem twoim" 2Tm 4:22; por. Ga 6:18; Flp 4:23; Flm 25.
|
zob.
|
){kind=link}
|
zob.
|
Słowa "Idźcie w pokoju" nawiązują do Wj 4:18 i J 14:27, a słowa "Bogu niech będą dzięki" do 1Kor 15:57.
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
