Czy św. Piotr został przez Jezusa
nazwany „Skałą”?

Jednym z kluczowych wersetów wskazujących na pierwszeństwo Św. Piotra wśród innych apostołów jest werset z Ewangelii według Św. Mateusza 16,18:

„Otóż i Ja tobie powiadam: Ty jesteś Piotr [czyli Opoka] i na tej opoce zbuduję Kościół mój, a bramy piekielne go nie przemogą.”. Ten sam werset w wersji interlinearnej grecko-polskiej wygląda następująco:

W NT mamy jeszcze wiele innych miejsc potwierdzających prymat Piotra. Szczegółowo tę kwestię omówił Włodzimierz Bednarski w publikacji „W obronie wiary”. Oto niektóre argumenty z niej zaczerpnięte (w sumie autor podaje ok. 120 takich wersetów):

tylko on otrzymuje klucze do Królestwa Niebieskiego od Chrystusa i jako pierwszy władzę związywania i rozwiązywania (Mt 16:19);

jego jako pierwszego wymieniają wszystkie spisy apostolskie (Mt 10:2, Mk 3:16, Łk 6:14, Dz 1:13, J 21:2);

jego NT nazywa "pierwszym" wśród Apostołów (Mt 10:2);

jego NT wyróżnia spośród uczniów i Apostołów:

jego pierwszego powiadomiono o zmartwychwstaniu Pana (J 20:2);

z jego łodzi naucza Chrystus (Łk 5:2n.);

Piotr kieruje Soborem Jerozolimskim (Dz 15:7), choć Jakub jest biskupem tego miasta (Dz 21:17n., 12:17).

jemu Jezus Najwyższy Pasterz przekazuje pasterzowanie (J 21:15nn.).

A co na temat wersetu Mt 16,18 sądzą Świadkowie Jehowy? W jednej ze swoich publikacji wyrazili taki pogląd definiując greckie słowo „petra” i tłumacząc je na „masyw skalny”:

„Odpowiednik greckiego słowa pétra (rodz. żeński), które oznacza litą skałę, opokę (Mt 7:24, 25; 27:51, 60; Łk 6:48; 8:6, 13; Obj 6:15, 16) — w odróżnieniu od pétros (wyraz rodz. męskiego, oddawany jako imię własne Piotr), dosłownie „kamień; odłam skalny”. Wyraźnie stąd wynika, że gdy Jezus rzekł: „Tyś jest Piotr, a na tym masywie skalnym [„opoce”, Bp, Bw] zbuduję mój zbór”, nie posłużył się synonimami (Mt 16:18). Różnica ta jest widoczna także w przekładzie aramejskim (syryjskim), w którym i „Piotr”, i „masyw skalny” oddano przez ki’fa’, lecz imię apostoła poprzedzono męskim zaimkiem osobowym hu, a w drugim wypadku użyto żeńskiego zaimka wskazującego hade’.”

Faktycznie, w oryginale greckim (zob. tekst interlinearny powyżej) w Mt 16,18 znajdują się dwa podobne słowa, tj. „petros” (słowo to stało się imieniem własnym apostoła i w języku polskim przyjęło formę „Piotr”) i „petra” (skała). Jeszcze do niedawna podobne poglądy przeważały u większości biblistów protestanckich, którzy także uważali, że użycie różnych słów greckich nie pozwala uważać Piotra za „Skałę”, tym bardziej, że w innym miejscu NT tym terminem określa się Jezusa (1 Kor 10,4). Jednakże dokładne badania filologiczne, zwłaszcza dotyczące języka aramejskiego, w którym to języku miał miejsce dialog między Jezusem a Piotrem, pozwoliły wyjaśnić jakie jest podłoże użycia dwóch podobnych, choć nie tożsamych słów. Jak jednak można wykazać czy Jezus faktycznie posługiwał się językiem aramejskim?

Czy Jezus rozmawiał z Piotrem po aramejsku?

Świadczy o tym użycie przez Jezusa następujących słów i wyrażeń zachowanych w Ewangeliach: „Talitha kum” (Mk 5,41); „Effatha” (Mk 7,34); „Abba” (Mk 14,36); „Raka” (Mt 5,22); „mamona” (Mt 6,24); „Rabbuni” (J 20,16); „Maranatha” (1 Kor 16,22); „Eli, Eli, lema sabachthani?” (Mt 27,46; Mk 15,34); „Hosanna” (Mk 11,9).

W NT zachowały się także imiona aramejskie mające patronimiczny prefiks „Bar” (= aram. syn): Bartłomiej (Mt 10,3) (= aram. Bar-Tholmai lub Bar-Talmei = „syn Tolmy” lub „syn oracza”);

Szymon Barjona (Mt 16,17 -Kow) (= Szymon syn Jony);

Barabasz (Mt 27,16) (aram. Bar’abba = „syn ojca”);

Bartymeusz (Mk 10,46) (= aram. Bar-Timai: „syn Tymeusza”) i inne.

Na uwagę zasługują także aramejskie nazwy miejsc: Getsemani (Mt 26,36), Golgota (Mk 15,22), Gabbata (J 19,13), Hakeldamach (Dz 1,19) i Betseda (J 5,2).

Pośród tych wszystkich imion i nazw szczególną uwagę należy zwrócić na imię „Szymona Barjony”. Wynika z niego, że Szymon (tak nazywał się Piotr, zanim Jezus zmienił mu imię) był synem Jony. Skoro było to imię aramejskie, to rzeczą naturalną wydaje się, że w tym języku musiał Jezus rozmawiać z apostołem. Staje się to jeszcze bardziej oczywiste w świetle faktu, że w innych miejscach NT Szymon nazywany jest „Kefas” (J 1,42; 1 Kor 1,12; 1 Kor 3,22; 1 Kor 9,5; 1 Kor 15,5; Ga 1,18; Ga 2,9; Ga 2,11; Ga 2,14). Imię to pochodzi od aramejskiego „Kefa” (= skała).

W wersecie Mt 16,18 został użyty zaimek wskazujący „ten”. Moglibyśmy przytoczyć kilka innych zdań zbudowanych na podobnym schemacie, np.:

„To jest zamek i w tym zamku mieszka król.

Biznesmen do pracownika o nazwisku „Opoka”:

Ty jesteś (lub nazywasz się) „Opoka” i na tej opoce chcę rozbudować moją firmę.

W tego typu zdaniach „zaimek wskazujący” mógł być użyty, gdy w najbliższym kontekście poprzedzającym znajdował taki sam wyraz. Owszem, czasami taki wyraz występuje nie w tym samym zdaniu, lecz w zdaniu poprzednim lub jeszcze wcześniej. Trudno jednak jest sobie wyobrazić sytuację, aby np. w zdaniu drugim mogło chodzić o innego pracownika lub ideę o nazwie „opoka”, skoro zdanie, w którym występuje ten zaimek zaczyna się od stwierdzenia „Ty jesteś ››Opoka‹‹”. Na takim fałszywym przeświadczeniu bazują przeciwnicy idei „Piotra-Skały”, którzy twierdzą, że skoro w innym miejscu NT „Skałą” określa się Jezusa i Piotr w kontekście poprzedzającym Mt 16,18 wyznaje, że Jezus jest Mesjaszem to „Skałą” w interesującym nas wersecie nie może być Piotr, lecz Chrystus lub ewentualnie wypowiedź Piotra o Mesjaszu.

W tekście greckim Mt 16,18 występuje grecki zaimek względny „houtos, haute, touto” (ten, ta, to) oraz dwa podobne, ale nie tożsame słowa „petros” i „petra”. Dlaczego zostały tu użyte dwa różne słowa? Najbardziej przekonywującym powodem jest uświadomienie sobie faktu, że w tym wersecie mamy do czynienia z tłumaczeniem gry słownej z aramejskiego na grecki. Jezus z Piotrem nie rozmawiali po grecku, lecz po aramejsku. Ich dialog został zapisany w języku greckim (język oryginalny NT). Tłumaczenie gry słownej na język docelowy czasami może odbywać się bezproblemowo, czasami potrzebne są drobne zmiany, czasami poważniejsze a jeszcze innym razem praktycznie jest to niemożliwe. Od czego to właściwie zależy? Otóż, od specyfiki języka źródłowego i docelowego!

Skoro w języku aramejskim imię nadane przez Jezusa Piotrowi brzmiało „Kefa” (= gr. Kefas) oraz skała po aramejsku to też „kefa”, to wypowiedź Jezusa wyglądała mniej więcej tak:

Ty jesteś „Kefa” i na tej „kefa” zbuduję Kościół mój” Zauważmy, że oba słowa są identyczne! Dlaczego taka gra słowna była możliwa w języku aramejskim? Otóż dlatego, że aramejskie imię męskie „Kefa” brzmi tak samo jak aramejski rzeczownik pospolity „skała”. Ściślej rzecz biorąc, Jezus utworzył nowe imię dla apostoła wykorzystując do tego ideę trwałego fundamentu, który niewątpliwie zawiera się w skale. Gdyby to aramejskie zdanie przetłumaczyć na język francuski, nie byłoby żadnych problemów – grę słowną można zachować idealnie, gdyż francuskie imię męskie „Pierre” oznacza równocześnie „skałę”:

„Eh bien ! moi je te dis : Tu es Pierre, et sur cette pierre je bâtirai mon Église, et les Portes de l'Hadès ne tiendront pas contre elle.” (Mt 16,18 – Bible Jerusalem).

A w języku polskim? Sprawa jest o wiele bardziej skomplikowana. W przytoczonym na początku rozdziału tłumaczeniu z Biblii Tysiąclecia czytamy:

Ty jesteś Piotr [czyli Opoka]…

Imię Piotr nie ma w języku polskim niczego wspólnego ze skałą — tłumacz musiał dodać słowa „czyli Opoka”, aby tłumaczenie nabrało sensu. Przeglądając polskie przekłady Pisma Świętego, widać wyraźne problemy ze skutecznym przełożeniem tego wersetu. Tylko w nielicznych wersjach, oprócz cytowanej Biblii Tysiąclecia, postarano się o to, aby z jednej strony wymienić imię Piotra, a z drugiej nawiązać do związku tego imienia ze skałą:

„A oto Ja mówię ci: Ty jesteś Piotr [skała], i na tej skale zbuduję Kościół mój, a bramy piekielne nie przemogą go.” ( Biblia Warszawsko-Praska);

„Oto ja także powiadam ci: Tyś jest Piotrem-Opoką, a na tej opoce zbuduje Kościół mój i bramy piekielne go nie przemogą.” (Kowalski);

W Biblii Poznańskiej w tekście głównym greckie słowo „petros” zostało przetłumaczone nie jako imię własne „Piotr”, lecz jako rzeczownik pospolity „opoka”, a cała gra słowna została wytłumaczona w przypisie do tego wersetu:

„A Ja tobie mówię: Ty jesteś opoką i na tej opoce zbuduję mój Kościół, a bramy piekielne nie zwyciężą go.” Jednakże najgorszym rozwiązaniem wydają się tłumaczenia, w których zupełnie zostało zignorowane właściwie zrozumienie użycia zaimka względnego:

„I ja tobie mówię: Tyś jest Piotr, a na tym masywie skalnym zbuduję mój zbór i bramy Hadesu go nie przemogą.” (Biblia Świadków Jehowy – PNŚ);

„Ja ci też mówię, że ty jesteś Piotr, a na tej skale zbuduję mój kościół, a bramy piekła go nie przemogą.” (Uwspółcześniona Biblia Gdańska);

„A ja ci powiadam, że ty jesteś Piotr, i na tej opoce zbuduję Kościół mój, a bramy piekielne nie przemogą go.” (Biblia Warszawska).

Wartość logiczna tego typu zdań jest mniej więcej taka, jak poniższego zdania:

To jest jabłko i tę gruszkę właśnie zjadłem.

Zanim zajmiemy się kwestią znaczenia greckich słów „petros” i „petra”, przyjrzyjmy się jeszcze innej próbie wyjaśnienia użycia tych podobnych słów,ale o różnej końcówce. Według tej teorii słowo „petros” nie zostało użyte w swojej zwyczajnej funkcji czy znaczeniu (jest także obojętne, co ono oznaczało w I wieku ery chrześcijańskiej), lecz było derywatem od słowa „petra”. Słowo „petra” świetnie się nadawało się do tłumaczenia aramejskiego „kefa” (skała), ale nie za bardzo nadawało się jako męskie imię greckie (w grece, w przeciwieństwie do aramejskiego, imiona męskie praktycznie wcale lub bardzo rzadko kończą się na „a”). To tak jakby w języku polskim mężczyznę nazwać „Petronela”.

Zaszedł więc następujący proces:

Gdyby tłumacz języka polskiego nie musiał nawiązywać do imienia „Piotra” a posiadałby komfort utworzenia dowolnego imienia męskiego nawiązującego do słowa „skała”, to imię „Skałek” byłoby świetnym kandydatem. Mielibyśmy więc:

„Ty jesteś Skałek i na tej skale zbuduję Kościół mój”

„Skałek” to oczywiście słowo rodzaju męskiego, a „skała” żeńskiego, ale rodzaj gramatyczny obu tych słów nie ma tu nic do rzeczy. Różnica rodzajów gramatycznych wynika wyłącznie z próby uzgodnienia gry słownej zawartej w oryginale.

Podsumowaniem rozważań na temat właściwego rozumienia wersetu Mt 16,18 niech będą opinie biblistów protestanckich, którzy ostatecznie uznali fakt ,że św. Piotr był Skałą, czyli najważniejszym apostołem, chociaż nie przyznają racji Kościołowi Katolickiemu co do prymatu biskupa Rzymu w czasach późniejszych: