Czy Pan Jezus zezwolił na rozwód?
(wyróżnienia i podkreślenia tekstu - C.P.)
Przeglądając ostatnio jedno z forów natknąłem się na wątek związany z interpretacją fragmentów Ewangelii wg Św. Mateusza 5:31-32 oraz 19:3-9. W Biblii Tysiąclecia teksty te zostały przetłumaczone następująco:
Mat 5:31 Powiedziano też: Jeśli kto chce oddalić swoją żonę, niech jej da list rozwodowy.
Mat 5:32 A ja wam powiadam: Każdy, kto oddala swoją żonę - poza wypadkiem nierządu - naraża ją na cudzołóstwo; a kto by oddaloną wziął za żonę, dopuszcza się cudzołóstwa.
Mat 19:3 Wtedy przystąpili do Niego faryzeusze, chcąc Go wystawić na próbę, i zadali Mu pytanie: Czy wolno oddalić swoją żonę z jakiegokolwiek powodu?
Mat 19:4 On odpowiedział: Czy nie czytaliście, że Stwórca od początku stworzył ich jako mężczyznę i kobietę?
Mat 19:5 I rzekł: Dlatego opuści człowiek ojca i matkę i złączy się ze swoją żoną, i będą oboje jednym ciałem.
Mat 19:6 A tak już nie są dwoje, lecz jedno ciało. Co więc Bóg złączył, niech człowiek nie rozdziela.
Mat 19:7 Odparli Mu: Czemu więc Mojżesz polecił dać jej list rozwodowy i odprawić ją?
Mat 19:8 Odpowiedział im: Przez wzgląd na zatwardziałość serc waszych pozwolił wam Mojżesz oddalać wasze żony, lecz od początku tak nie było.
Mat 19:9 A powiadam wam: Kto oddala swoją żonę - chyba w wypadku nierządu - a bierze inną, popełnia cudzołóstwo. I kto oddaloną bierze za żonę, popełnia cudzołóstwo.
Na pierwszy rzut oka wydaje się, że klauzula "chyba w wypadku nierządu" jest tutaj jakimś wyjątkiem sankcjonującym rozwód. Dokładniejsza analiza tych fragmentów, tj:
- zbadanie kontekstu bliższego i dalszego;
- porównanie fragmentów paralelnych w innych Ewangeliach, oraz
- przestudiowanie zakresu semantycznego kluczowych słów greckich tekstu oryginalnego
pozwoli nam bardziej obiektywnie spojrzeć na tę kwestię.
Jeśli wczytamy się w słowa Jezusa, zauważymy, że w sporze z faryzeuszami odnośnie rozwodu chce On przywrócić dawny porządek rzeczy, w którym mężczyzna i kobieta stają się nierozerwalną jednością (Rdz 2:24). Na zarzut faryzeuszy, że Mojżesz pozwolił na wręczenie listu rozwodowego (Pwt 24:1), gani ich i wyjaśnia, że to ze względu na zatwardziałość ich serc Prawo Boże zostało zmienione. Jak więc, po wypowiedzeniu tych słów mógł Jezus zgodzić się na rozwód? Gdzież byłby tutaj kontrast między tym, co krytykuje, a tym ,co uważa za słuszne i pierwotne?
Katolikom dyskutującym na temat rozwodu na podstawie Biblii gorąco polecam
komentarze biblijne do ww. fragmentów Pisma Świętego. Bardzo interesujący jest
komentarz do Mt 5:31-32 w Biblii Poznańskiej:
 str.24
|
 str.25
|
W powyższym komentarzu są wzmiankowane dwa greckie słowa: porneia i moicheia (zajmę się nimi później) oraz stanowisko J.Bonsirvena , według którego wyjątek, o którym mówi Jezus, dotyczy nie zdrady małżeńskiej, cudzołóstwa lecz małżeństwa nieważnego z punktu widzenia prawa. Co więcej, taka interpretacja ma swoje uzasadnienie w Biblii. W Dziejach Apostolskich, w rozdziale 15, są opisane pewne spory między chrześcijanami pochodzenia żydowskiego (tzw. judaizantes) i nieżydowskiego . Ci pierwsi próbują narzucić tym drugim swoje zwyczaje. Ustalono więc (na tzw. Soborze Jerozolimskim), że chrześcijanie pochodzenia nieżydowskiego nie są związani prawem żydowskim z wyjątkiem wstrzymania się od:
a) pokarmów ofiarowanych bożkom
b) nierządu (gr. porneia - C.P.)
c) tego, co uduszone
d) krwi (przeczytaj o tym zakazie)
Te 4 klauzule (Dz 15:19-21) nie są przypadkowe, lecz odnoszą się do prawa żydowskiego z Księgi Kapłańskiej (rozdz. 17 i 18).
Każda z tych 4 klauzul ma swój odpowiednik w dłuższym fragmencie w Księdze Kapłańskiej:
| a) pokarmy ofiarowane bożkom |
Kpł 17:1-9 Kpł 17:1 Dalej Pan powiedział do Mojżesza: Kpł 17:2 Mów do Aarona, do jego synów i do wszystkich Izraelitów i powiedz im: Oto nakaz, który dał Pan: Kpł 17:3 Jeżeli kto z domu Izraela zabija cielca albo owcę, albo kozę w obrębie obozu lub poza obozem, Kpł 17:4 i nie przyprowadzi ich przed wejście do Namiotu Spotkania, aby je złożyć w darze dla Pana przed mieszkaniem Pana, będzie winien krwi. Rozlał krew. Ten człowiek będzie wyłączony spośród swego ludu. Kpł 17:5 Dlatego Izraelici będą przyprowadzać ofiary swoje, które składali dotychczas na polu; będą je przyprowadzać do Pana, przed wejście do Namiotu Spotkania, do kapłana, i będą je składać jako ofiary biesiadne dla Pana. Kpł 17:6 Kapłan pokropi krwią ołtarz Pana przy wejściu do Namiotu Spotkania, a tłuszcz zamieni w dym jako miłą woń dla Pana. Kpł 17:7 Odtąd nie będą składać ofiar demonom, z którymi uprawiali nierząd. Będzie to dla nich ustawa wieczysta dla ich pokoleń. Kpł 17:8 Dalej powiesz im: Jeżeli kto z domu Izraela albo spośród przybyszów, którzy osiedlili się między nimi, będzie składał ofiarę całopalną albo inną ofiarę Kpł 17:9 i nie przyprowadzi jej przed wejście do Namiotu Spotkania, aby ofiarować ją dla Pana, będzie wyłączony spośród swego ludu! |
| b) nierząd |
Kpł 18:1-23 Kpł 18:1 Dalej Pan powiedział do Mojżesza: Kpł 18:2 Mów do Izraelitów i powiedz im: Ja jestem Pan, Bóg wasz! Kpł 18:3 Tego, co czynią w ziemi egipskiej, w której mieszkaliście, nie czyńcie. Tego, co czynią w ziemi Kanaan, do której was wprowadzę, nie czyńcie. Nie będziecie postępować według ich obyczajów. Kpł 18:4 Będziecie wypełniać moje wyroki, będziecie przestrzegać moich ustaw, aby według nich postępować. Ja jestem Pan, Bóg wasz! Kpł 18:5 Będziecie przestrzegać moich ustaw i moich wyroków. Człowiek, który je wypełnia, żyje dzięki nim. Ja jestem Pan! Kpł 18:6 Nikt z was nie będzie się zbliżał do ciała swojego krewnego, aby odsłonić jego nagość. Ja jestem Pan! Kpł 18:7 Nie będziesz odsłaniać nagości swojego ojca lub nagości swojej matki. Jest ona twoją matką - nie będziesz odsłaniać jej nagości. Kpł 18:8 Nie będziesz odsłaniać nagości swojej macochy, bo to jest nagość twojego ojca. Kpł 18:9 Nie będziesz odsłaniać nagości swojej siostry, córki twojego ojca lub córki twojej matki, bez względu na to, czy urodziła się w domu, czy na zewnątrz. Kpł 18:10 Nie będziesz odsłaniać nagości córki twojego syna lub córki twojej córki, bo są one twoją nagością. Kpł 18:11 Nie będziesz odsłaniać nagości córki żony twojego ojca, bo jest ona dzieckiem twojego ojca, jest twoją siostrą. Kpł 18:12 Nie będziesz odsłaniać nagości siostry swojego ojca, bo ona jest krewną twojego ojca. Kpł 18:13 Nie będziesz odsłaniać nagości siostry swojej matki, bo jest ona krewną twojej matki. Kpł 18:14 Nie będziesz odsłaniać nagości brata swojego ojca: nie będziesz się zbliżał do jego żony, bo jest ona twoją ciotką. Kpł 18:15 Nie będziesz odsłaniać nagości swojej synowej, bo jest ona żoną twojego syna, nie będziesz odsłaniać jej nagości. Kpł 18:16 Nie będziesz odsłaniać nagości swojej bratowej, jest to nagość twojego brata. Kpł 18:17 Nie będziesz odsłaniać nagości kobiety i jej córki. Nie będziesz brał córki jej syna ani córki jej córki, aby odsłonić jej nagość, bo są one jej ciałem. Byłaby to rozpusta! Kpł 18:18 Nie będziesz brał kobiety razem z jej siostrą, aby odsłonić jej nogość za życia tamtej, byłoby to sposobnością do niezgody. Kpł 18:19 Nie będziesz się zbliżał do kobiety, aby odsłonić jej nagość, podczas jej nieczystości miesięcznej. Kpł 18:20 Nie będziesz obcował cieleśnie z żoną twojego bliźniego, wylewając nasienie; przez to stałbyś się nieczystym. Kpł 18:21 Nie będziesz dawał dziecka swojego, aby było przeprowadzone przez ogień dla Molocha, nie będziesz w ten sposób bezcześcił imienia Boga swojego. Ja jestem Pan! Kpł 18:22 Nie będziesz obcował z mężczyzną, tak jak się obcuje z kobietą. To jest obrzydliwość! Kpł 18:23 Nie będziesz obcował cieleśnie z żadnym zwierzęciem; przez to stałbyś się nieczystym. Także i kobieta nie będzie stawać przed zwierzęciem, aby się z nim złączyć. To jest sromota! |
| c) to, co uduszone |
Kpł 17:15-16 Kpł 17:15 Każdy tubylec lub przybysz, który by jadł mięso zwierzęcia padłego lub rozszarpanego, wypierze ubranie, wykąpie się w wodzie i będzie nieczysty aż do wieczora. Potem odzyska czystość. Kpł 17:16 Jeżeli nie wypierze ubrania i nie wykąpie ciała, zaciągnie winę. |
| d) krew |
Kpł 17:10-14 Kpł 17:10 Jeżeli kto z domu Izraela albo spośród przybyszów, którzy osiedlili się między nimi, będzie spożywał jakąkolwiek krew, zwrócę oblicze moje przeciwko temu człowiekowi spożywającemu krew i wyłączę go spośród jego ludu. Kpł 17:11 Bo życie ciała jest we krwi, a Ja dopuściłem ją dla was [tylko] na ołtarzu, aby dokonywała przebłagania za wasze życie, ponieważ krew jest przebłaganiem za życie. Kpł 17:12 Dlatego dałem nakaz Izraelitom: Nikt z was nie będzie spożywał krwi. Także i przybysz, który się osiedlił wśród was, nie będzie spożywał krwi. Kpł 17:13 Jeżeli kto z Izraelitów albo z przybyszów, którzy się osiedlili między wami, upoluje zwierzynę jadalną, zwierzę lub ptaka, wypuści jego krew i przykryje ją ziemią. Kpł 17:14 Bo życie wszelkiego ciała jest we krwi jego - dlatego dałem nakaz synom Izraela: nie będziecie spożywać krwi żadnego ciała, bo życie wszelkiego ciała jest w jego krwi. Ktokolwiek by ją spożywał, zostanie wyłączony. |
NBTe zakazy (zwłaszcza dotyczące punktów c i d) nie obowiązywały chrześcijan bezwzględnie, lecz tylko wtedy, gdy przebywali w obecności Żydów. W Dz 15:21, w wersecie, który następuje bezpośrednio po 4 klauzulach, czytamy:
Dz 15:21 Z dawien dawna bowiem w każdym mieście są ludzie, którzy co szabat czytają Mojżesza i wykładają go w synagogach.
Nas jednak najbardziej interesuje punkt "b" czyli "nierząd" (gr. porneia). W Dz 15, 20 słowo to wyraźnie odnosi się do nierządu między krewnymi w Kpł 18:1-23, co było piętnowane przez prawo żydowskie. Można sobie łatwo wyobrazić, że niektóre z tych związków mogły mieć trwały charakter, tym bardziej, że Palestyna w owym czasie była pod oddziaływaniem kultury i prawodawstwa Rzymu. Niektórzy Żydzi mogli wykazywać się mniejszą gorliwością w stosunku do swojej religii i czasami mogli nie trzymać się ściśle tego, co ich wiara nakazywała. Zresztą, nie musimy daleko szukać. Wystarczy sobie przypomnieć sytuację z Janem Chrzcicielem, Herodem i jego żoną Herodiadą. Św. Jan Chrzciciel wypominał Herodowi, że ożenił się z żoną swojego brata (por. Kpł 18:16), co, jak wiemy, skończyło się śmiercią proroka (Mt 14:1-12). Herod powinien był opuścić swoją żonę Herodiadę, gdyż od samego początku był to nierząd, związek nierządny i o takim przypadku wydaje się między innymi mówić Jezus.
Teksty paralelne
|
Mat 5:31 Powiedziano też: Jeśli kto chce oddalić swoją żonę, niech jej da list rozwodowy. Mat 5:32 A ja wam powiadam: Każdy, kto oddala swoją żonę - poza wypadkiem nierządu - naraża ją na cudzołóstwo; a kto by oddaloną wziął za żonę, dopuszcza się cudzołóstwa. Mat 19:3 Wtedy przystąpili do Niego faryzeusze, chcąc Go wystawić na próbę, i zadali Mu pytanie: Czy wolno oddalić swoją żonę z jakiegokolwiek powodu? Mat 19:4 On odpowiedział: Czy nie czytaliście, że Stwórca od początku stworzył ich jako mężczyznę i kobietę? Mat 19:5 I rzekł: Dlatego opuści człowiek ojca i matkę i złączy się ze swoją żoną, i będą oboje jednym ciałem. Mat 19:6 A tak już nie są dwoje, lecz jedno ciało. Co więc Bóg złączył, niech człowiek nie rozdziela. Mat 19:7 Odparli Mu: Czemu więc Mojżesz polecił dać jej list rozwodowy i odprawić ją? Mat 19:8 Odpowiedział im: Przez wzgląd na zatwardziałość serc waszych pozwolił wam Mojżesz oddalać wasze żony, lecz od początku tak nie było. Mat 19:9 A powiadam wam: Kto oddala swoją żonę - chyba w wypadku nierządu - a bierze inną, popełnia cudzołóstwo. I kto oddaloną bierze za żonę, popełnia cudzołóstwo. |
Mk 10:2 Przystąpili do Niego faryzeusze i chcąc Go wystawić na próbę, pytali Go, czy wolno mężowi oddalić żonę. Mk 10:3 Odpowiadając zapytał ich: Co wam nakazał Mojżesz? Mk 10:4 Oni rzekli: Mojżesz pozwolił napisać list rozwodowy i oddalić. Mk 10:5 Wówczas Jezus rzekł do nich: Przez wzgląd na zatwardziałość serc waszych napisał wam to przykazanie. Mk 10:6 Lecz na początku stworzenia Bóg stworzył ich jako mężczyznę i kobietę: Mk 10:7 dlatego opuści człowiek ojca swego i matkę Mk 10:8 i złączy się ze swoją żoną, i będą oboje jednym ciałem. A tak już nie są dwoje, lecz jedno ciało. Mk 10:9 Co więc Bóg złączył, tego człowiek niech nie rozdziela! Mk 10:10 W domu uczniowie raz jeszcze pytali Go o to. Mk 10:11 Powiedział im: Kto oddala żonę swoją, a bierze inną, popełnia cudzołóstwo względem niej. Mk 10:12 I jeśli żona opuści swego męża, a wyjdzie za innego, popełnia cudzołóstwo. |
Łk 16:18 Każdy, kto oddala swoją żonę, a bierze inną, popełnia cudzołóstwo; i kto oddaloną przez męża bierze za żonę, popełnia cudzołóstwo. |
Dlaczego więc klauzula ta występuje tylko w Ewangelii Mateusza? Wytłumaczeniem może być fakt, że tak rozumiana "porneia" dotyczy rzadkich przypadków lub, jak to jest określone w Biblii Poznańskiej, w komentarzu do Mt 5:31-32 (zob. wyżej), "porneia" w znaczeniu "nielegalnych związków pomiędzy krewnymi" dotyczy prawa żydowskiego, a jak wiemy Ewangelia Mateusza została napisana z myślą o odbiorcy pochodzenia żydowskiego, w przeciwieństwie do pozostałych Ewangelii.
Znaczenie słów PORNEIA i MOICHEIA/ MOICHAO
Przyjrzyjmy się ponownie tekstom z Ewangelii Mateusza:
Mat 5:31 Powiedziano też: Jeśli kto chce oddalić swoją żonę, niech jej da list
rozwodowy.
Mat 5:32 A ja wam powiadam: Każdy, kto oddala swoją żonę - poza wypadkiem
nierządu (PORNEIA) - naraża ją na
cudzołóstwo (MOICHEUO); a kto by
oddaloną wziął za żonę, dopuszcza się cudzołóstwa (MOICHAO).
Mat 19:3 Wtedy przystąpili do Niego faryzeusze, chcąc Go wystawić na próbę, i
zadali Mu pytanie: Czy wolno oddalić swoją żonę z jakiegokolwiek powodu?
Mat 19:4 On odpowiedział: Czy nie czytaliście, że Stwórca od początku stworzył
ich jako mężczyznę i kobietę?
Mat 19:5 I rzekł: Dlatego opuści człowiek ojca i matkę i złączy się ze swoją
żoną, i będą oboje jednym ciałem.
Mat 19:6 A tak już nie są dwoje, lecz jedno ciało. Co więc Bóg złączył, niech
człowiek nie rozdziela.
Mat 19:7 Odparli Mu: Czemu więc Mojżesz polecił dać jej list rozwodowy i
odprawić ją?
Mat 19:8 Odpowiedział im: Przez wzgląd na zatwardziałość serc waszych pozwolił
wam Mojżesz oddalać wasze żony, lecz od początku tak nie było.
Mat 19:9 A powiadam wam: Kto oddala swoją żonę - chyba w wypadku nierządu
(PORNEIA) - a bierze inną, popełnia
cudzołóstwo (MOICHAO). I kto oddaloną
bierze za żonę, popełnia cudzołóstwo (MOICHAO).
PORNEIA (rzeczownik) jest definiowana jako:
1) zakazane współżycie seksualne
1a) cudzołóstwo, nierząd, homoseksualizm, współżycie ze zwierzętami
1b) współżycie seksualne z krewnymi (Kpł 18)
1c) współżycie seksualne z rozwiedzioną osobą (Mk 10:11,22)
2) przenośnie - bałwochwalstwo (czczenie obcych bóstw)
2a) bałwochwalstwo polegające na spożywaniu ofiar poświęconych bóstwom
MOICHAO (czasownik)
1) współżyć seksualnie z cudzą żoną, popełniać cudzołóstwo 1
Ogólnie rzecz biorąc, przyjmuje się, że "porneia", "porneo" mają szersze znaczenie niż moicheia, moicheo i dotyczą ogólnie pojętego nierządu (w tym także bałwochwalstwa) a także stosunków seksualnych wszelkiego typu.
Natomiast, "moicheia", "moicheo", zwłaszcza w Nowym Testamencie, dotyczą nierządu w ramach małżeństwa, co np. uwidocznione jest w szóstym przykazaniu "ou moicheuseis" ("nie cudzołóż" - por. Mt 5:27; Mt 19:18, Mk 10:19, Łk 18:20, Rz 13:9, Jk 2:11).
Egzegeci protestanccy (chociaż nie wszyscy) klauzulę mateuszową "parektos logou porneias" ("poza wypadkiem nierządu") rozumieją następująco: mąż może opuścić żonę, jeśli ona dopuściła się cudzołóstwa (podobnie w przypadku kobiety). Strona niewinna w takim wypadku nie zaciąga winy i może powtórnie się ożenić/ wyjść za mąż. Słabością takiej interpretacji jest, jak wspomniałem wyżej, nieuwzględnienie intencji Jezusa, który nawiązuje do pierwotnego stanu nierozerwalności małżeństwa określonego w Księdze Rodzaju i krytykuje "list rozwodowy" obowiązujący od czasów Mojżesza.
Egzegeci katoliccy skupili się natomiast na znaczeniu słowa "porneia", które nie musi oznaczać "niewierności małżeńskiej" (chociaż może). "Porneia" mając szeroki zakres semantyczny, może być rozumiana m.in. jako "związki między krewnymi" (Kpł 18). Podobne stanowisko przyjmują zresztą niektórzy komentatorzy żydowscy i protestanccy2. W tej sytuacji klauzulę z Mt 5:32 i 19:9 można by było przetłumaczyć "poza wypadkiem kazirodztwa" (Whitherington)3. Idąc dalej tym tropem, można założyć, że chodzi tu o każdy nielegalnie zawarty związek, podlegający pod kategorię "porneia" (por. przypis do Mt 5:32 w Biblii Tysiąclecia). Co najważniejsze, przy takiej interpretacji, nierozerwalność małżeństwa, z takim naciskiem głoszona przez Jezusa, zostaje nienaruszona.
PRZYPISY:
2. Zob. Danker F.W.: A Greek-English Lexicon of the New Testament and Other Early Christian Literature. Ed. 3., Chicago 2000, s.854;
Kittel G., Friedrich G., THEOLOGICAL DICTIONARY OF THE NEW TESTAMENT, Grand Rapids 1985, s. 919;
Zodiates S., THE COMPLETE WORD STUDY DICTIONARY : NEW TESTAMENT, Chattanooga 1993, hasło: porneia.
3. Danker F.W.: A Greek-English Lexicon of the New Testament and Other Early Christian Literature. Ed. 3., Chicago 2000, s.854.
